Elke dag krijgen koppels én alleenstaanden te horen dat hun kinderwens niet op klassieke wijze in vervulling kan gaan. Zo is ook bij Sybe Vandemeulebroucke – de bijna 30-jarige alleenstaande kleuterleider uit Kuurne – die kinderwens er al erg lang. Gelukkig betekent dat niet altijd einde verhaal. Koppels kunnen terecht bij een fertiliteitscentrum voor medisch begeleide voortplanting zoals in-vitrofertilisatie. Maar soms biedt ook dit geen oplossing. Een piste die nu al mogelijk is in België, is het draagmoederschap, waarbij een vrouw een kind draagt en baart voor de wensouder(s). In ons land werden de voorbije 20 jaar al zo’n 50 kinderen langs deze weg geboren zonder noemenswaardige problemen, in afwezigheid van een wettelijk kader. Voor alleenstaanden, zoals Sybe, is het draagmoederschapstraject nog veel moeilijker dan dat het al is voor koppels, een alleenstaande moet vandaag immers naast een geschikte draagmoeder ook nog eens op zoek naar een donor eicel. We kunnen niet voorbijgaan aan een ‘onvervulde kinderwens’ van vele mensen. Hoewel draagmoederschap vandaag dus al gebeurt, is er volgens Open Vld dringend nood aan een wettelijk kader omdat er zonder juridisch vangnet te veel onduidelijkheid is voor de wensouder(s), de draagmoeder en bovenal het toekomstige kind.
Een kinderwens heeft Sybe (29) al jaren, en die werd alleen maar sterker toen hij kleuterleider werd. Toen hij wist dat hij niet op vrouwen viel, besefte hij dat er een heel moeilijke weg zou moeten worden afgelegd om zijn kinderwens in vervulling te laten gaan. In België is draagmoederschap vandaag al mogelijk, ook via fertiliteitscentra, maar draagmoederschap is niet wettelijk geregeld. Het gevolg is dat er veel (juridische) onzekerheid bestaat. Daarom wil ik met mijn partij werk maken van een Wet Draagmoederschap en schuiven we enkele krijtlijnen naar voor. Te beginnen met dat de kinderwens van elke wensouder ernstig moet worden genomen. Het kan niet dat bepaalde doelgroepen onnodig of ongewild worden uitgesloten. Ook een mannelijk homopaar en alleenstaanden, zoals Sybe bijvoorbeeld, kunnen een kinderwens hebben. Voor hen is draagmoederschap vaak de enige mogelijke optie.
Hierbij is het voor Open Vld belangrijk dat laag laagtechnologisch draagmoederschap niet wettelijk uitgesloten wordt. Het zou immers absurd zijn om te eindigen bij een wet die in ‘theorie’ draagmoederschap toelaat voor wensouder(s), maar het in ‘praktijk’ onmogelijk maakt voor wenspapa’s. Bij laagtechnologisch draagmoederschap draagt een vrouw een kind voor een ander met haar eigen eicel. Omdat dit momenteel op geen enkele manier juridisch gekaderd is, lieten fertiliteitcentra deze vorm van draagmoederschap tot op heden niet toe. Wensouders, dus ook een wenspapa, die een kindje willen via een draagmoeder kunnen dit binnen de veilige omgeving van een fertiliteitcentrum, maar alleen als er een draagmoeder gevonden wordt én een donor eicel, afkomstig van twee verschillende vrouwen dus. Een bijna onmogelijke opdracht. Gelukkig is Sybe – na een lange zoektocht – er vandaag wel al in geslaagd om twee vrouwen te vinden die op geheel altruïstische wijze hem een kind gunnen.
De volgende stap voor Sybe is nu het draagmoederschapstraject in het fertiliteitscentrum in UZ Gent aan te vatten. Een primeur, want het is de eerste keer dat dit er gebeurt voor een alleenstaande wenspapa. Omdat Open Vld geen enkele wensouder uit wil sluiten, zijn voor onze partij volgende criteria van belang om beroep te kunnen doen op draagmoederschap: enkel wie omwille van fysieke, medische of biologische redenen niet in de mogelijkheid is zelf een kind te verwekken, zwanger te zijn of om met succes een zwangerschap te voldragen, komt in aanmerking. Belangrijk is de begeleidende rol van een fertiliteitscentrum dat als ‘Centrum Medisch Begeleide Voortplanting’ (CMBV) expertise heeft in draagmoederschap en als ‘gatekeeper’ het hele proces bewaakt. Het fertiliteitscentrum (CMBV) zal na een uitgebreide en diepgaande medische, juridische en psychologische screening groen licht moeten geven voor een draagmoederschapstraject. Sybe, de draagmoeder vatten dit proces nu aan.
Uit de getuigenissen van draagmoeders en wensouders in de reeks ‘Draagmoeders’ op één, de mensen die alles meemaken in de praktijk, blijkt dat er een wettelijk kader moet komen. Een wet die zekerheid biedt. Vandaag moeten wensouder(s) zoals Sybe berusten op vertrouwen omdat de overeenkomst juridisch niet afdwingbaar is. Zonder wet zijn enerzijds wensouder(s) niet zeker dat de draagmoeder het kind wel zal afstaan. Anderzijds, zo getuigde draagmoeder Lies in het programma, is er ook voor de draagmoeder en het kind onzekerheid omdat de kans bestaat dat wensouder(s) op een bepaald moment kunnen beslissen dat ze het kind niet meer willen.
Volgens Open Vld moet het vaststaan wie de juridische ouders zullen zijn. Elke vorm van bedenktijd voor de draagmoeder of een ingekorte adoptieregeling – zoals anderen voorstellen – is in ieders nadeel en bovenal in het nadeel van het kind dat recht heeft op ouders van bij de geboorte. Zo getuigt ook draagmoeder Lies: “Eender welke vrouw die erover nadenkt draagmoeder te zijn en die eraan twijfelt, mag er niet aan beginnen. Een bedenktijd voor de draagmoeder, hoe kort ook, zal met zich meebrengen dat een vrouw die twijfelt er misschien toch aan begint met in het achterhoofd dat ze zich nog altijd kan bedenken.” Lies haar partner Peter verduidelijkt: “Alleen als er zekerheid is over ouderschap, zullen ook de wensouders van de zwangerschap kunnen genieten, vanaf het moment dat hun kindje in de buik van een ander groeit. Voor ons komt het ouderschap dan ook vanaf de geboorte aan de wensouders toe. Zonder hun kinderwens zou er geen kind zijn en zou er geen draagmoeder zijn die zwanger werd.”
De Wet Draagmoederschap zal het in de toekomst mogelijk moeten maken dat er bij elk draagmoederschapstraject een overeenkomst (een preconceptieve gerechterlijke machting), onder begeleiding van het fertiliteitscentrum, moet worden opgesteld tussen alle partijen met onderling duidelijke afspraken. Dit zorgt dat alle bovenstaande problemen uit de praktijk vermeden worden en dit biedt duidelijkheid voor alle partijen. Ook voor Sybe, de draagmoeder en bovenal het kind had zo’n gerechtelijke machtiging een enorme meerwaarde kunnen zijn.
Het is erg belangrijk dat de draagmoeder dit doet uit altruïsme, wat niet wil zeggen dat een kostenvergoeding voor het doktersbezoek, zwangerschapskleding,… uitgesloten wordt. Elke andere vorm van draagmoederschap die zich buiten dit toekomstig wettelijk kader voltrekt, zal niet kunnen genieten van de voordelen van deze wet. Indien het gaat over puur commercieel en economisch draagmoederschap – een vorm van mensenhandel – dan valt dit onder het nu al bestaande strafrecht.
Er is al jaren sprake van een wetgevend kader voor draagmoederschap. Al te vaak verzanden initiatieven en daarbij worden steevast de meest schrijnende gevallen uit het verleden in binnen- en buitenland aangehaald. Dat schept een negatieve sfeer terwijl draagmoederschap een mooie oplossing kan bieden voor veel mensen. Open Vld pleit voor een liberale wet die vertrouwen en rechtszekerheid biedt aan iedereen, wensouders, draagmoeder en bovenal ook aan het kind en dit van bij de geboorte. Een wet die ook een medisch kader voorziet en een garantie biedt op een vlot traject met heldere afspraken. Een wet die noch wensouders, noch wenspapa’s uitsluit. Een wet die Sybe vandaag had kunnen gebruiken, die hem en de draagmoeder en kind de zekerheid zou bieden die ze verdienen. Kortom, een wet die luistert naar wat de experten in de medische en juridische sector al jarenlang vragen en mét hen tot stand moet komt.
Robby De Caluwé
Robby De Caluwé is lid van de Kamer van Volksvertegenwoordigers voor Open Vld en zetelt in de Kamercommissie Gezondheid en Gelijke Kansen.