Versoepeling abortuswet in vraag en antwoord

Onze visie op abortus als een belangrijk vrouwenrecht

• Voor Open Vld heeft elke vrouw het recht op een veilige abortus, binnen een redelijke termijn, in eigen land, in gespecialiseerde centra met de nodige psychologische en medische begeleiding. Onze liberale partij heeft hier altijd voor gestreden en lag mee aan de basis van de abortuswet in 1990.
• Abortus is een ingrijpende beslissing en geen enkele vrouw gaat hier licht over. Toch kiezen ongeveer een op de vijf Belgische vrouwen ooit in hun leven voor een abortus. Dit onderwerp verdient dus een sereen debat, uit respect voor de vrouw. Het verdraagt geen overdrijvingen en karikaturen.
• Wij zijn niet voor de promotie van abortussen, maar het moet wel een veilige mogelijkheid zijn voor vrouwen en koppels die ongewenst zwanger zijn en hier weloverwogen voor kiezen. Elk kind dat geboren wordt, verdient gewenst te zijn en heeft recht op de best mogelijke levenskwaliteit.

Wat stelt Open Vld concreet voor om aan te passen aan de abortuswet?

• We willen de wettelijke termijn van 12 weken uitbreiden tot 18 weken. Dat is nog steeds 6 weken verwijderd van de levensvatbaarheid van een foetus maar komt wel tegemoet aan de nood van een vijfhonderdtal vrouwen die nu niet in ons land kunnen worden geholpen.
• We willen de wettelijke wachttermijn van zes dagen inkorten tot twee dagen.
• We halen de regeling rond abortus uit het strafrecht en brengen het onder binnen het medisch recht. Wie een veilige abortus laat uitvoeren, moet zich niet schuldig voelen. Artsen die de wettelijke termijn overschrijden, blijven uiteraard wel strafbaar op basis van andere wettelijke bepalingen.
• We willen garanderen dat vrouwen toegang krijgen tot een abortuscentrum en tot info over de mogelijkheid tot abortus.

Waarom stelt Open Vld een uitbreiding van de termijn voor?

• Elk jaar zijn er zo’n 500 Belgische vrouwen die een abortus willen uitvoeren maar te laat zijn om dit wettelijk in België te kunnen doen. Zij trekken noodgedwongen naar Nederland voor een abortus die echter niet wordt terugbetaald (kostprijs ongeveer 1.000 euro) en waar minder omkadering is. Abortus is al een zware beslissing; het moeten uitwijken naar een ander land buiten de gekende omgeving maakt het psychologisch nog zwaarder.
• In veel gevallen gaat het om kwetsbare vrouwen. Niet elke vrouw heeft overigens snel door dat ze zwanger is en in zo’n gevallen komt de deadline van 12 weken zeer snel dichtbij. Voor vele vrouwen is dit geen banale beslissing maar een moeilijk proces dat tijd vraagt en verdient. Extra tijd kan hen helpen om een weloverwogen keuze te maken. Ten slotte zijn er ook schrijnende gevallen van bijvoorbeeld zwangerschapsontkenning na een trauma zoals verkrachting.
• Open Vld wil aan deze vrouwen de mogelijkheid bieden om alsnog tot een veilige en vrijwillige, goed medisch en psychologisch omkaderde abortus in een vertrouwde omgeving over te gaan. Het is een concrete nood op het terrein die al geruime tijd wordt benadrukt door abortuscentra, medici en experts.
• Het gaat dus niet om de promotie van laattijdige abortus. Deze gebeurt uiteraard liefst zo snel mogelijk. Het gaat wel om het helpen van een beperkt aantal vrouwen die zich in een uitzonderlijke omstandigheid bevinden. Het sluiten van de ogen voor hun situatie, lost het probleem niet op, integendeel. We hebben de verantwoordelijkheid om hen te helpen.
• We mogen ook niet onderschatten dat het niet kunnen uitvoeren van een abortus voor vrouwen die het kind niet wensen, ook een enorme psychische belasting met zich meebrengt. Niet alleen tijdens de zwangerschap maar ook na de geboorte. Ook het kind kan hier de rest van zijn of haar leven de dupe van zijn, doordat het de hele kindertijd het gevoel kan krijgen niet gewenst te zijn.
• Het is een misvatting dat een langere termijn tot uitstel van abortussen zou leiden. In Nederland vindt 93% van de abortussen plaats voor de 12 weken.
• Ook in andere Europese landen zijn er ruimere termijnen. In het Verenigd Koninkrijk kan abortus tot 24 weken, in Nederland en Spanje tot 22 weken, in Zweden en Noorwegen tot 18 weken. We stellen deze laatste termijn van 18 weken voor.

Wanneer is een foetus levensvatbaar en is er een groot verschil tussen 12 en 18 weken?

• Een foetus is levensvatbaar vanaf 24 weken. Dat is dus nog 6 weken na de voorgestelde termijn. Op 12 of op 18 weken kan de foetus onmogelijk overleven buiten de baarmoeder. De foetus kan op 18 weken ook geen pijn voelen. De samenstelling van de foetus is gelijkaardig op 12 en 18 weken, enkel de grootte verschilt.
• Een abortus is wel complexer na 12 weken. Voor die termijn kan de vrucht worden verwijderd met een curettage, een buisje waarmee de baarmoeder wordt leeggemaakt. Na 12 weken moet er medicatie worden gebruikt die weeën opwekt waardoor de vrucht afsterft en dood wordt geboren. Een instrumentele operatieve abortus kan ook, maar deze techniek wordt minder gebruikt.
• Het gaat echter om een zeer beperkt aantal gevallen. Het is niet de bedoeling van de voorstanders van een uitgebreidere regeling om abortus uit te stellen. In Nederland vindt 93% van de abortussen plaats onder de 12 weken. Dat geniet uiteraard altijd de voorkeur.

Is een abortus buiten de wettelijke termijn na de wetswijziging nog strafbaar?

• Kort gezegd: ja. Voor de voorgestelde wetswijziging is een abortus buiten de wettelijke termijn een afzonderlijk strafbaar feit. Het wetsvoorstel stelt voor om die specifieke strafbaarstelling te schrappen, omdat deze strikt genomen niet nodig is.
• Een abortus buiten de voorgestelde wettelijke termijn van 18 weken voldoet immers niet aan de wettelijke voorwaarden. Om die reden is ze strafbaar voor de uitvoerende arts of zorgkundige volgens de strafrechtelijke regelingen rond opzettelijke slagen en verwondingen (toebrengen van letsel door het geven van medicatie die de abortus in gang zetten of door het uitvoeren van een ingreep, wetens en willens buiten de wettelijke termijn, ongeacht of de vrouw toestemming gaf) en onopzettelijke slagen en verwondingen (deze zijn strafbaar van zodra de arts onvoorzichtig is of de lichtste fout maakt, denk aan foutieve informatieverstrekking, fout in wachttermijn of berekening zwangerschap, onhygiënische omstandigheden…). De illegale abortus is ook strafbaar onder de wet betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen.
• Strafrechtelijke sancties kunnen aan de arts eveneens opgelegd worden met toepassing van artikel 352 van het Strafwetboek, dat van toepassing blijft in de gevallen waarin een zwangerschapsafbreking uitgevoerd wordt bij een vrouw die daar niet mee ingestemd zou hebben.
• Tuchtsancties zouden in hetzelfde geval eveneens aan de arts opgelegd kunnen worden met toepassing van artikel 16 van koninklijk besluit nr. 79 van 10 november 1967 ‘betreffende de Orde der artsen’.
• Tot slot kunnen de regels inzake het burgerlijk aansprakelijkheidsrecht nog toepassing vinden: er kan dus ook een schadevergoeding betaald worden.
• Zowel onder de huidige wet als onder het nieuwe wetsvoorstel kan het Openbaar Ministerie zelf een arts vervolgen voor het niet naleven van de wet. Het is dus niet zo dat dit enkel kan als er een klacht wordt ingediend door een vrouw.
• Voor de vrouw zal een abortus na 18 weken wel nooit strafbaar zijn volgens het wetsvoorstel.
• Het uitdrukkelijk schrappen van een specifieke strafbepaling op het niet respecteren van de abortustermijn, stond niet in het oorspronkelijke Open Vld-voorstel. We staan dus zeker open voor een compromis om deze strafbepaling te behouden.

Kunnen artsen, vroedvrouwen en verzorgend personeel nog een abortus weigeren?

• Niemand is verplicht om mee te werken aan een abortus. Voor artsen bestond deze bepaling al. We willen die nu zelfs uitbreiden naar vroedvrouwen en verpleegkundigen. We hebben dus maximaal respect voor de gewetensvrijheid van iedere betrokkene.
• Er is sinds 2018 wel een doorverwijsplicht voor een arts die geen abortus wil uitvoeren.
• Andersom geldt ook dat geen enkele arts, vroedvrouw, verpleegkundige kan belet worden om een vrijwillige zwangerschapsafbreking binnen de termijn te verrichten.
• We willen garanderen dat vrouwen toegang krijgen tot een abortuscentrum of info over de mogelijkheid tot abortus en bestraffen wie dat verhindert. Daarom willen we een bredere strafbaarstelling voor mensen die vrouwen verhinderen toegang te krijgen tot een abortuscentrum of tot info over de mogelijkheid tot abortus.

Waarom korten jullie de wachttermijn in van 6 naar 2 dagen?

• Deze wachttijd wordt door de meeste vrouwen als overbodig ervaren. Zij hebben doorgaans grondig nagedacht vooraleer ze de stap zetten naar een abortuscentrum. Het denkproces start niet bij de eerste consultatie. Dit is ook een zware mentale periode voor deze vrouwen waarin de beslissing doorgaans al is genomen maar de zwangerschap wel nog wordt doorgezet. Daarom waren veel experts voorstander om de volledige wachttermijn te schrappen. Zij haalden ook aan dat er geen bewijs is dat zo’n lange wachtperiode ook effectief de keuze van de vrouw beïnvloedt.
• Wij zijn voor het behoud van een ingekorte wachttermijn van 2 dagen, zodat impulsbeslissingen worden vermeden, maar het vaak zwaar mentaal proces voor de vrouw wel wordt ingekort.
• De wachttijden variëren internationaal. In Duitsland en Spanje bedraagt ze drie dagen, in Nederland vijf en in vele landen is er geen wachtperiode.

Wat met preventie en voorlichting?

• Uiteraard staan voorlichting, preventie en promotie van anticonceptie voorop in de aanpak van ongewenste zwangerschappen. Abortus hoort een uitzonderlijke keuze te blijven.
• Open Vld heeft eind 2019 anticonceptie gratis gemaakt voor elke vrouw tot 25 jaar. De morning afterpil is voor elke vrouw gratis gemaakt.
• Maar het is een wensdroom dat je elke ongewenste zwangerschap kan voorkomen met voorlichting en anticonceptie.
• In België is er een hoog gebruik van moderne anticonceptie. Drie op vier seksueel actieve vrouwen gebruikt zelf een voorbehoedsmiddel. Wanneer het toch misgaat, moeten vrouwen weten dat ze ergens veilig terechtkunnen waar ze een kwalitatieve zorg en begeleiding krijgen en niet het gevoel krijgen dat ze iets illegaal doen.
• Een vrouw die beslist over te gaan tot zwangerschapsafbreking, doet dat met kennis van zaken en beslist zelf over haar lichaam, zonder dat zij nog hoeft te worden gewezen op “oplossingen”, zoals adoptie of bijstand. Dat geeft vaak een onnodig schuldgevoel. Die verplichting willen we dus schrappen omdat ze paternalistisch en achterhaald is.
• In vele van de abortusgevallen liep er iets fout met de anticonceptie van de vrouw. De arts moet en kan uiteraard nog steeds onder de voorgestelde wet de patiënte informatie over de mogelijkheden en correct gebruik van anticonceptie verstrekken wanneer dat in het kader van de zorgtaak wenselijk is, zoals hij dat bij elke andere medische handeling zou doen.
• Het wetsvoorstel voorziet nog altijd in de verplichting voor de arts om de vrouw voor te stellen zich medisch-psychosociaal te laten begeleiden om goed om te gaan met de psychische-emotionele en de sociale gevolgen van de situatie. Onderliggende problemen kunnen ook zo worden besproken om toekomstige ongewenste zwangerschappen te vermijden.

Kan je een abortus plegen omwille van het geslacht?

• Uiteraard is het nooit de bedoeling dat mensen omwille van het geslacht van de foetus kiezen voor een abortus. Dit is voor medici uiteraard geen geldige reden om in te gaan op een vraag tot abortus.
• Dit karikaturaal argument van tegenstanders gaat ook compleet voorbij aan de echte beweegredenen van vrouwen die voor een abortus willen kiezen.
• De realiteit is overigens dat dit in principe vandaag onder de huidige wetgeving al zou kunnen. De voorgestelde termijnverlenging verandert daar niets aan. Vandaag ken je na een vlokkentest (kan vanaf 10 weken) of NIPT-test (kan in principe vanaf 10 weken) ook al het geslacht van de foetus. Op basis van die informatie zou een vrouw alsnog net binnen de huidige wettelijke termijn kunnen kiezen voor een abortus.

Heeft de partner iets te zeggen over de keuze voor abortus van de vrouw? Zorgt de nieuwe wet voor onevenwicht binnen een koppel?

• Tegenstanders halen aan dat de verwekker van de foetus bij de verruimde abortuswet geen enkel recht meer heeft en niet mee kan beslissen over een abortus.
• De voorgestelde wetswijziging heeft geen invloed op de verhouding tussen man en vrouw. Vandaag is de keuze voor abortus ook al een vrouwenrecht, waar de man juridisch niet in wordt gekend.
• Noch het kaderen van abortus als medische handeling, noch het verlengen van de termijn waarbinnen abortus mogelijk is, veranderen iets aan de verhouding binnen een koppel. De eerste wijziging kan de positie van een vrouw die een abortus ondergaat enkel verbeteren doordat zij in de toekomst beschermd zal zijn door de garanties van de wet op de patiëntenrechten. De tweede wijziging kan het overleg tussen de partners zeker ten goede komen. Door het verlengen van de termijn hebben ze meer tijd om na te denken, met elkaar te overleggen en een weloverwogen keuze te maken.
• Zo’n overlegde keuze binnen een koppel is uiteraard de meest wenselijke situatie. In de praktijk gebeurt het jammer genoeg vaak dat de vrouw alleen achterblijft en dus deze moeilijke beslissing op haar eentje moet nemen.

Is de nieuwe wet haastwerk?

• Ons voorstel om de abortuswet uit te breiden, dateert van 2017.
• In 2018 is er een beperkte versoepeling gekomen. Zo werd abortus binnen de wettelijke termijn uit het strafwetboek geschrapt. Ook telt sindsdien de eerste consultatie en niet langer het einde van de wachtperiode als uiterste limiet om een abortus te kunnen doorvoeren binnen de twaalf weken. De abortus om niet-medische redenen kan dus nog uitgevoerd worden na uiterlijk 12 weken en 6 dagen wachttijd.
• Wij wilden in 2018 al verder gaan met de versoepeling, net zoals andere partijen. Er vonden toen uitgebreide hoorzittingen plaats met een twintigtal experts, wat resulteerde in een verslag van 140 pagina’s.
• Aan het begin van de huidige legislatuur in juni 2019 werd de draad opnieuw opgenomen. Fracties dienden hun wetsvoorstellen opnieuw in, de commissie discussieerde er lange tijd over. Uiteindelijk werd het wetsvoorstel aangenomen in de commissie en ook meermaals nagekeken door de Raad van State.
• Na meer dan twee jaar discussie en parlementaire behandeling met hoorzittingen en legistieke controle, is het tijd om het parlement finaal te laten stemmen. Dat hoort zo in een parlementaire democratie.

Is dit dossier een zaak van de regering of het parlement?

• Dit is een ethisch dossier, net zoals bijvoorbeeld de euthanasiewetgeving. Voor onze partij betekent dit dat dit een zaak van het parlement is, en niet van de regering.
• Het parlement kan immers dergelijke gevoelige dossiers ten gronde en in alle rust en sereniteit bediscussiëren, bijvoorbeeld met hoorzittingen.
• Elk verkozen parlementslid moet vrij zijn om in eer en geweten over dergelijke dossiers te stemmen. Voor onze partij geldt hier geen opgelegde fractiediscipline.
• Wij zijn niet tevreden met de huidige koppeling van dit ethisch dossier aan de mogelijkheid om een regeringsformatie op te starten. Dit zou in principe een zaak van het parlement moeten zijn. We zijn uiteraard wel bereid om met partners te spreken over de inhoud van dit voorstel en om tot compromissen te komen.

Hoeveel abortussen vinden er plaats in België en in welke leeftijdscategorieën?

• In 2017 waren er 17.257 abortussen in ons land. Dat waren er 1.755 minder dan in 2015 en 2.321 minder dan in 2011. Het aantal daalt dus en dat is een goede zaak.
• Niemand kiest lichtzinnig voor een abortus. De realiteit blijft wel dat ongeveer een op vijf Belgische vrouwen een abortus meemaakt. Ongeveer 14% van de Belgische zwangerschappen werd in 2017 afgebroken.
• De gemiddelde leeftijd van de vrouw was in 2017 28,5 jaar. 47% van de vrouwen is twintiger, 37% dertiger. 9% van de vrouwen was tussen 15 en 19 jaar. Op Europees vlak behoort België bij de groep met het laagst aantal tienerabortussen.
• De meest aangehaalde motivaties zijn ‘geen kinderwens’ (27%) of het feit dat het ‘gezin reeds voltooid’ is (13%).